Bulgaarse wol: rage of eeuwenoude traditie?

Sinds we schapen zo'n 10.000 jaar geleden hebben gedomesticeerd, is ons leven onherroepelijk verweven met dat van hen. In tegenstelling tot de exotische huisdiergrillen die komen en gaan, is de relatie tussen mensen en schapen sterker dan ooit. In ruil voor veiligheid en voedsel hebben schapen ons gezegend met de enige grondstof die mensen warm en gezond houdt: wol!

Van een overlevingsbehoefte tot een product dat synoniem staat voor gezondheid, wol heeft zijn plaats veroverd binnen de rangen van de meest nuttige organische materialen. Wol is een product waarvan de voordelen en het gebruik zo talrijk zijn dat de populariteit ervan oversloeg naar de cultuur en tradities van talloze volkeren.

In de vorm van het Gulden Vlies was wol een status van koningschap in de oude Griekse mythologie. Hele landen, zoals Nieuw-Zeeland, kijken op naar wol als hun nationale schat en economische motor. Zelfs de Amerikaanse president Woodrow Wilson genoot van de voordelen van een parttime herder door schapen te introduceren op het gazon van het Witte Huis en hun wol te verkopen om het Rode Kruis te steunen tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Maar hoe zit het met wol in Bulgarije? 

Als het oudste land van Europa heeft Bulgarije geen andere keuze dan een diepgewortelde relatie te hebben met zoiets oerouds als wol. Als je een willekeurige pagina van de Bulgaarse geschiedenisboeken doorbladert, lees je waarschijnlijk minstens een paar keer het woord "wol". Van de ultramoderne wollen "zadels" uit de tiende eeuw tot de grote verscheidenheid aan traditionele kleding en beddengoed, wol lijkt een tijdloze Bulgaarse klassieker te zijn. Het is een door de eeuwen heen gekoesterd product dat zeker een voorouderlijk goedkeuringscertificaat heeft.

Als je Bulgarije bezoekt, zul je onder de indruk zijn van het enorme aantal vrij rondlopende kuddes dieren. Gooi een steen in het midden van een groene weide en de kans is groot dat deze op een schaap of een zingende herder landt. De verzadiging van zoveel schaapskuddes is zowel een feest als een getuigenis van de milieuvriendelijke praktijken van de traditionele veeteelt. De dieren worden met respect verzorgd en mogen vrij eten van hun natuurlijke dieet van kruiden, onkruid en struiken.

In Bulgarije is het schaap niet alleen een economische eenheid, maar ook een folkloristische rockster.

Veel van de poëzie en proza in het 19e-20e eeuwse Bulgarije was gewijd aan het land, de dieren en de werkende mensen. Bulgaren idealiseerden het pastorale landschap en zagen hun dieren als een vruchtbare levenskracht. Deze overtuigingen komen het best tot uiting in sommige rituelen en feestdagen op de Bulgaarse kalender.

De Kukeri-traditie

De Kukeri-traditie begon ongeveer 6000 jaar geleden als een heidens ritueel dat werd uitgevoerd om boze geesten af te weren. Kukeri is van oorsprong Thracisch en betekent "lange gemaskerde mensen". Zoals je misschien al raadt, dragen de artiesten maskers en gaan ze gekleed in dik bont of wollen kleding, waarmee ze een beestachtig wezen met een superieur postuur en een onwelkom gezicht imiteren. Om hun middel hangen grote koperen bellen die het dansen van de artiesten aanvullen met een oorverdovende soundtrack die het best omschreven kan worden als een verontruste kudde vee. Vaak wordt er tijdens het festival een zuiveringsmiddel gebruikt - de Кukeri voeren hun heilige dans uit rond een razend vreugdevuur. Daarna bezoeken ze alle huizen in het dorp om vruchtbaarheid en welzijn te brengen, terwijl ze kwade geesten afweren.

Het uiterlijk, de grootte en de vorm van het Kukeri-kostuum hangen af van de locatie waar het wordt opgevoerd en van de voorkeurssmaak van de plaatselijke bevolking. Het gebruik van wol blijft echter een belangrijk handelsmerk van het festival - meestal zijn de maskers en kostuums volledig gemaakt van of versierd met wol. Omdat men gelooft dat de kracht van de magie bewaard blijft in de rituele kleding, is het interessant om te zien hoe wol wordt gezien als zuiverend materiaal. Alleen als de Kukeri-artiest zijn lichaam met wol omhult, kan hij de kwade geest afweren.

Een leuk toeval, of je nu wel of niet in geesten gelooft, wol is echt een materiaal dat krachten kan afweren die onzichtbaar zijn voor ons blote oog. Je ziet of ruikt ze misschien niet, maar de huisstofmijt is zich zeker bewust van je bestaan. Deze microscopische vlooien lijken op je en nestelen zich in je matrassen en beddengoed, terwijl ze zich tegoed doen aan je vlees. Hun honger naar dode menselijke huid is bijna net zo berucht als hun vermogen om allergische reacties bij mensen te veroorzaken, variërend van lichte huiduitslag en een loopneus tot levensbedreigende astma.

Zonder twijfel, huisstofmijten zijn parasitair omdat ze alleen maar problemen veroorzaken. Gelukkig voor jou is wol meer dan altruïstisch en werkt het als een natuurlijk huisstofmijtafweermiddel. Door een droge omgeving te creëren waar de huisstofmijt niet tegen kan, maakt wol je matras onbewoonbaar voor deze allergieverwekkende beestjes.

Het is fascinerend om te zien hoe de instincten van onze voorouders hen leidden naar het idee dat wol een natuurlijk afweermiddel is tegen de krachten die ons kwaad doen! Wol voelt goed en verzachtend aan, de vezels en textuur zijn verfrissend en verjongend - misschien is het geen verrassing dat mensen het gebruiken in rituelen met witte magie?

De oma Marta traditie

Op 1 maart verandert Bulgarije in één groot armbandfeest. Baba Marta, de mythische matriarch, veegt de strenge winter onder het tapijt en brengt de festiviteiten van de lente met zich mee. Mensen van alle rangen en standen schenken elkaar handgemaakte armbanden van wol of katoen, Martenitsa genaamd.

Deze seizoensgebonden snuisterijen, gekleurd in rood en wit, zijn niet alleen een vorm van viering van de aankomende lente, maar zijn ook bedoeld om gezondheid en geluk te brengen en tegelijkertijd boze geesten af te weren. De armbanden blijven om je pols tot je een ooievaar ziet - na je ontmoeting met de vogel moet je de Martenitsa aan een nabijgelegen boom achterlaten als ritueel teken dat je eindelijk getuige bent geweest van de komst van de lente.

Oppervlakkig gezien komt het belang van de feestdag voort uit de sociale aard ervan - familie, vrienden en de gemeenschap in het algemeen stellen zich open en groeien naar elkaar toe. Maar als je eenmaal de trap afloopt, kun je niet om het feit heen dat de symbolische betekenis achter de Martenitsa de kern van het ritueel vormt. Het is de handeling van het wensen van een goede gezondheid aan je medeburen die van Baba Marta zo'n gedenkwaardige feestdag maakt. Maar hoe wordt dit overgebracht? Het zou van slechte smaak getuigen om iemand je beste wensen te geven en vervolgens een armband van gifsumak om zijn pols te binden. Het voertuig voor de boodschap is natuurlijk weer wol!

Als onvervangbaar onderdeel van de Bulgaarse traditionele kleding en beddengoed heeft wol organisch zijn weg gevonden naar de magische en religieuze wereld. Zou het kunnen dat de vele voordelen voor de gezondheid, die alleen de moderne technologie kan ontcijferen, het een terugkerend element hebben gemaakt in gezondheidsbevorderende rituelen? Van het verlagen van je hartslag en het bestrijden van schimmel, tot het bevorderen van betere slaapWol is een duizendpoot die door onze voorouders al lang wordt gezien als een bron van gezondheid en welvaart.

 

Verder lezen